Το αέριο δεν είναι η λύση που νομίζεις

 

Το αέριο, αν και προωθείται ως “καθαρό” και “συμφέρον”, μας κρατά εξαρτημένους από αλυσίδες εφοδιασμού και γεωπολιτικά παιχνίδια.

. Το φυσικό αέριο δεν είναι κάποια ανανεώσιμη πηγή ενέργειας, είναι ένα ορυκτό καύσιμο

Το φυσικό αέριο δεν αποτελεί εναλλακτική λύση απέναντι στα ορυκτά καύσιμα. Αντίθετα, είναι..

ορυκτό καύσιμο. Η ονομασία “φυσικό αέριο” αποκρύπτει την αλήθεια σχετικά με την περιβαλλοντική ζημία που προκαλείται από το συγκεκριμένο καύσιμο. 

Το “φυσικό” αέριο είναι φυσικό με την έννοια ότι σχηματίζεται φυσικά στην επιφάνεια της Γης – όπως ακριβώς συμβαίνει με το πετρέλαιο και τον άνθρακα. Όπως με το πετρέλαιο και τον άνθρακα όμως, χρειάζεται εξόρυξη, ενώ η εκμετάλλευση και η καύση του έχει σημαντικές επιπτώσεις στο κλίμα. Η καύση του αερίου οδηγεί σε πολύ μεγαλύτερες εκπομπές ΑτΘ από αυτές που στην ουσία λαμβάνονται υπόψιν. Πρόσφατη μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Greenpeace καταδεικνύει ότι για τον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής οι ισοδύναμες εκπομπές σε CO2 για την Ελλάδα είναι σχεδόν οι διπλάσιες σε σχέση με αυτές που υπολογίζονται αποκλειστικά από την καύση αερίου. 

. Πόσο “πράσινο” είναι το φυσικό αέριο; Το 36% των εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου (ΑτΘ) στην Ευρώπη προέρχεται από αυτό, λόγω του μεθανίου

Το 36% των εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου στην Ευρώπη προέρχεται από το ορυκτό αέριο, καθιστώντας το τη μεγαλύτερη πηγή ΑτΘ στην ήπειρο, μεγαλύτερη και από το πετρέλαιο.

Διαροή αερίου που δεν φαίνεται με γυμνό μάτι σε εργοστάσιο διανομής ορυκτού αερίου στην Αυστρία. © Mitja Kobal / Greenpeace

Αυτές οι εκπομπές λένε μόνο τη “μισή” αλήθεια, καθώς συνδέονται μόνο με την καύση του “φυσικού” αερίου. Δεν περιλαμβάνουν τις εκπομπές κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του. Η γεώτρηση και η εξόρυξη του ορυκτού αερίου, η μεταφορά του με αγωγούς και η χρήση του έχουν ως αποτέλεσμα τη διαρροή μεθανίου, ενός κύριου συστατικού του ορυκτού αερίου. Το δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη από το μεθάνιο είναι περίπου 34 φορές ισχυρότερο από το CO2 σε μία περίοδο 100 ετών. Αντίστοιχα, όταν αυτό υπολογίζεται σε 20ετή βάση, το μεθάνιο είναι 86 φορές πιο ισχυρό από το CO2 ως προς τη συμβολή του στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Σε πρόσφατη έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) γίνεται σαφής αναφορά στην ανάγκη μείωσης εκπομπών μεθανίου, το οποίο αποτελεί περίπου το 60% των εκπομπών από τις αλυσίδες εφοδιασμού λιγνίτη και αερίου και περίπου το 35% των εκπομπών από την αλυσίδα εφοδιασμού πετρελαίου παγκοσμίως. Η ελλιπής νομοθεσία αναφορικά με τη ρύθμιση εκπομπών μεθανίου σημαίνει ότι στις περισσότερες χώρες, οι εταιρείες δεν υποχρεούνται να υποβάλλουν ακριβείς εκθέσεις αποτίμησης των εκπομπών αυτών αλλά και να προχωρούν σε μέτρα για τον αποτελεσματικό περιορισμό διαρροών μεθανίου στην ατμόσφαιρα. Ανεξάρτητες επιστημονικές μελέτες υποδεικνύουν ότι οι εκπομπές μεθανίου από το πετρέλαιο και το “φυσικό” αέριο δεν αποτιμώνται επαρκώς και ότι η χρήση του αερίου για την παραγωγή ενέργειας μπορεί στην πραγματικότητα να είναι εξίσου επιβλαβής για το κλίμα με τον άνθρακα.

.Το ορυκτό αέριο είναι ένα ευμετάβλητο χρηματιστηριακό προϊόν, μια ασταθής και ακριβή πηγή ενέργειας

Η τιμή του ορυκτού αερίου, που χρησιμοποιείται για τη θέρμανση των σπιτιών, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και την παραγωγή βασικών αγαθών, παραμένει περίπου τέσσερις φορές υψηλότερη από ό,τι ήταν στις αρχές του 2021. Πριν από την ενεργειακή κρίση, η τιμή του αερίου για τα ευρωπαϊκά νοικοκυριά αυξανόταν σταθερά εδώ και μια δεκαετία (+20% από το 2008), ενώ το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας μειωνόταν. Οι αλλαγές στις καιρικές συνθήκες, τα τεχνικά ατυχήματα και η γεωπολιτική σκοπιμότητα καθιστούν το “φυσικό” αέριο μια αναξιόπιστη, δαπανηρή πηγή ενέργειας, εκθέτοντας τα νοικοκυριά σε ασταθείς λογαριασμούς θέρμανσης και ηλεκτρικής ενέργειας.

© Gregor Gobec / Greenpeace

. Εξορύξεις: υπόσχεση για λύση στην ενεργειακή κρίση;

Με την έλευση της ενεργειακής κρίσης και του πολέμου στην Ουκρανία, σε πρόσφατες δηλώσεις του ο Πρωθυπουργός επιβεβαίωσε την πρόθεση της κυβέρνησης να επιταχύνει τις εξορύξεις σε 5 θαλάσσιες περιοχές και μία χερσαία, με προσήλωση στην εύρεση κοιτασμάτων αερίου. Δικαιολόγησε την επίσπευση των έργων με το επιχείρημα ότι πρέπει “να μειώσουμε την εξάρτησή μας από το ρωσικό φυσικό αέριο και να αναζητήσουμε ορυκτά καύσιμα μετάβασης, όπως το ‘φυσικό’ αέριο, που θα εγγυηθούν από τη μία επάρκεια ενεργειακής ισχύος κι από την άλλη σταθερές και καλύτερες τιμές ενέργειας για όλους”. Ας δούμε τις ανακρίβειες:

. Το ορυκτό αέριο από όπου κι αν προέρχεται δεν είναι καύσιμο μετάβασης.

. Η πρώτη πιθανή παραγωγική γεώτρηση στην Ελλάδα θα γίνει το νωρίτερο το 2029. Μιλάμε δηλαδή για έργα και υποδομές εκμετάλλευσης και μεταφοράς ορυκτού αερίου με διάρκεια ζωής 25-30 χρόνια, όταν η Ευρώπη και η Ελλάδα θα πρέπει να έχουν απεξαρτηθεί από το εν λόγω καύσιμο το 2035 και να είναι κλιματικά ουδέτερες το 2050.

. Οι επενδύσεις σε υποδομές αερίου είτε θα υπολειτουργήσουν είτε θα αδρανοποιηθούν για να μπορέσουμε να πιάσουμε τους κλιματικούς στόχους σαν χώρα και σαν ήπειρος. Για να καλυφθεί η ζημιά των υποδομών αυτών, το κράτος θα αναγκαστεί να τις επιδοτήσει μετακυλώντας το κόστος στους λογαριασμούς ενέργειας των καταναλωτών.

. Όποια ποσότητα αερίου εξορυχθεί δεν θα παραμείνει στη χώρα και δεν θα καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες. Οι εταιρείες παραγωγής που θα το εξορύξουν θα το εξάγουν με στόχο να μεγιστοποιήσουν το κέρδος τους.

. Καμία ποσότητα εκτιμώμενου ορυκτού αερίου στην Ελλάδα δεν εγγυάται μειωμένες σταθερές τιμές. Το αέριο είναι χρηματιστηριακό προϊόν του οποίου η τιμή εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες και διαμορφώνεται στο ολλανδικό χρηματιστήριο (TTF). 

© Gregor Gobec / Greenpeace

. Το LNG δεν είναι πανάκεια

Με τον όρο LNG (Liquified Natural Gas) ή Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (ΥΦΑ) αναφερόμαστε στο ορυκτό αέριο το οποίο δεν μεταφέρεται μέσω αγωγών σε αέρια μορφή, αλλά ψύχεται στους μείον 162°C προκειμένου να υγροποιηθεί και να μεταφερθεί σε μεγάλες αποστάσεις με πλοία. Αυτό σημαίνει ότι όταν μιλάμε για LNG, για παράδειγμα στην Ευρώπη, μιλάμε για αέριο που εξάγεται, μετατρέπεται σε υγρή μορφή, στη συνέχεια μεταφέρεται με πλοία, μετατρέπεται ξανά σε αέρια μορφή, και τέλος αντλείται μέσω του ευρωπαϊκού δικτύου αερίου για να θερμάνει ή/και να δροσίσει τελικά τα σπίτια και να τροφοδοτήσει τις βιομηχανικές δραστηριότητες. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο είναι ιδιαίτερα επιβλαβές για το κλίμα λόγω της μακράς και πολύπλοκης αλυσίδας εφοδιασμού του, που σημαίνει μεγαλύτερη συχνότητα περιστατικών διαρροής αυτών των επικίνδυνων ΑτΘ. Η υγροποίηση θεωρείται το τμήμα της διαδικασίας που είναι πιο επιρρεπές σε διαρροές και εκπομπές μεθανίου, ακολουθούμενο στενά από τη μεταφορά του ΥΦΑ. Επιπλέον, επειδή πολλές από τις εισαγωγές ΥΦΑ στην Ευρώπη μεταφέρουν αέριο που έχει υποστεί fracking, δηλαδή υδραυλική ρωγμάτωση – έναν από τους πιο ρυπογόνους και επιβλαβείς τρόπους εξόρυξης αερίου – αυτό καθιστά το ΥΦΑ ιδιαίτερα ρυπογόνο. Η εισαγωγή ΥΦΑ στην Ευρώπη, εκτός ότι συνεπάγεται την ανέγερση επιπρόσθετων ακριβών και αχρείαστων υποδομών για τη μεταφορά του, συνδέεται και με περισσότερες εκπομπές από αυτές που επισήμως λαμβάνονται υπόψιν. Πρόσφατη μελέτη για λογαριασμό του γραφείου μας έδειξε ότι όταν το αμερικάνικης προέλευσης LNG χρησιμοποιείται για ηλεκτροπαραγωγή στην Ελλάδα, οι ισοδύναμες εκπομπές CO2eq είναι κατά μέσο όρο 126% υψηλότερες από τις εκπομπές CO2 που συνήθως υπολογίζουμε και προέρχονται αποκλειστικά από την καύση αερίου.

. Αέριο: Ενεργειακή αυτονομία ή ενεργειακή φτώχεια;

Η εξάρτησή μας από το “φυσικό” αέριο αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα αύξησης της ενεργειακής φτώχειας στην Ευρώπη. Πολλοί Ευρωπαίοι βασίζονται στο αέριο για να θερμάνουν τα σπίτια τους και αγωνίζονται να πληρώσουν τους λογαριασμούς ενέργειας.

Το 2019 εκτιμάται ότι 50 εκατομμύρια νοικοκυριά στην Ευρωπαϊκή Ένωση ζούσαν σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας και αντιμετώπιζαν ανεπαρκή επίπεδα βασικών ενεργειακών υπηρεσιών. Μεταξύ Δεκεμβρίου 2020 και Δεκεμβρίου 2021, οι τιμές της ενέργειας για τους καταναλωτές στην ευρωζώνη για την ηλεκτρική ενέργεια, το αέριο και άλλα καύσιμα αυξήθηκαν κατά 25%. Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία η ενεργειακή κρίση στην ΕΕ έχει ενταθεί περαιτέρω. Καθώς η θέρμανση αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος των λογαριασμών ενέργειας, αυτό αφήνει πολλούς να ζουν με τον φόβο για τον επερχόμενο χειμώνα. Στη χώρα μας, με βάση το υφιστάμενο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ, 2019) η ελληνική κυβέρνηση σχεδιάζει να δώσει 1,5 δις ευρώ σε αγωγούς αερίου, που θα εγκλωβίσουν τα νοικοκυριά σε πολύ ακριβή θέρμανση. Αντίθετα, αν αυτά πήγαιναν σε εξοικονόμηση ενέργειας και παρεμβάσεις ΑΠΕ στα κτίρια, το όφελος για τα νοικοκυριά και την οικονομία θα έφτανε τα 800 εκ. ευρώ. 

© Axel Heimken / Greenpeace

. Το αέριο της εξάρτησης και του πολέμου

Η εκτόξευση των τιμών του αερίου και οι επιπτώσεις της στην αυξηση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, κατάσταση που επιδεινώθηκε μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, καταδεικνύουν ότι τα ορυκτά καύσιμα όπως το αέριο δεν συμβάλλουν στην ενεργειακή μας αυτάρκεια και αυτονομία. 

Η Ευρώπη προμηθεύεται περίπου το 40% του ορυκτού αερίου της από τη Ρωσία, η οποία είναι επίσης ο κύριος προμηθευτής πετρελαίου του μπλοκ, αλλά ορισμένες χώρες εξαρτώνται περισσότερο από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα από ό,τι άλλες, οπότε οι ξαφνικές διακοπές του εφοδιασμού θα μπορούσαν να έχουν τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο. Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν πληρώσει πάνω από 60 δισεκατομμύρια ευρώ για ρωσικά ορυκτά καύσιμα. Το “φυσικό” αέριο αποτελεί μεγάλο μέρος αυτού του πακέτου, με τα κράτη μέλη της ΕΕ να πληρώνουν περίπου 200-300 εκατομμύρια ευρώ ημερησίως μόνο για το ρωσικό αέριο. Σε αντίθεση με τα εμπάργκο της ΕΕ στις εισαγωγές άνθρακα και πετρελαίου από τη Ρωσία, παρόμοιο εμπάργκο στο “φυσικό” αέριο δεν υπάρχει πουθενά. Η ανθρωπιστική κρίση και οι φρικαλεότητες του πολέμου στην Ουκρανία συνιστούν απτές αποδείξεις ότι η πολιτική εξάρτησης από όλα ορυκτά καύσιμα όπως από τη Ρωσια είναι καταδικασμένη σε αποτυχία.

. Αέριο: ένας κίνδυνος για την υγεία μας

Η μεγαλύτερη κατανάλωση ορυκτού αερίου στην Ευρώπη αποδίδεται στα κτίρια. Αυτό που συχνά δεν συνειδητοποιούμε όταν χρησιμοποιούμε “φυσικό” αέριο στα σπίτια μας είναι ότι στην πραγματικότητα αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για την υγεία.

Οι οικιακές συσκευές αερίου αποτελούν πηγή ατμοσφαιρικών ρύπων, οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν άσθμα και άλλες αναπνευστικές παθήσεις. Η θέρμανση με αέριο μπορεί επίσης να αποβεί θανατηφόρα: Στην Ιταλία, τον δεύτερο μεγαλύτερο καταναλωτή ορυκτού αερίου στην Ευρώπη, το αέριο προκάλεσε 153 ατυχήματα με 23 νεκρούς και 308 τραυματίες μόνο το 2019. Επίσης, η καύση αερίου δεν είναι απαλλαγμένη από τους ατμοσφαιρικούς ρύπους. Το τίμημα εξάρτησης της ΕΕ και του Ην.Βασιλείου από το ορυκτό αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ανέρχεται σε 8,7 δις ευρώ για τον τομέα της υγείας μόνο το 2019, με τη μεγαλύτερη επιβάρυνση σε Ιταλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Κάτω Χώρες και Ισπανία. Το κόστος αυτό προέρχεται από άμεσες επιπτώσεις στην υγεία από την ατμοσφαιρική ρύπανση λόγω της καύσης “φυσικού” αερίου, συμπεριλαμβανομένων 2.864 πρόωρων θανάτων, πάνω από 15.000 περιπτώσεων αναπνευστικών περιστατικών σε ενήλικες και παιδιά, πάνω από 4.100 νοσοκομειακών εισαγωγών και πάνω από 5 εκατομμύρια ημερών χαμένης παραγωγικότητας λόγω ασθένειας. Προφανώς τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά αν επενδύαμε και σχεδιάζαμε διαφορετικά. 

. Αέριο = “πράσινο ξέπλυμα”

Παρά τα παραπάνω στοιχεία, οι Ευρωπαίοι πολιτικοί εξακολουθούν να υποκύπτουν στο “πράσινο ξέπλυμα” της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων, αποκαλώντας το ορυκτό αέριο το “καύσιμο-γέφυρα” που θα οδηγήσει τελικά στην καθαρή ενέργεια.

Η ΕΕ δεν έχει ακόμη επιβάλει εμπάργκο στις εισαγωγές ρωσικού ορυκτού αερίου ως απάντηση στον πόλεμο στην Ουκρανία. Εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξηγγειλε πρόσφατα το RePowerEU, μια συλλογή μέτρων που αποσκοπεί στη “μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο μέσω της διαφοροποίησης του εφοδιασμού, της εξοικονόμησης ενέργειας και της ταχύτερης εξάπλωσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας”.  Ωστόσο, τα μέτρα αυτά δεν αντιμετωπίζουν ολιστικά το πρόβλημα και αφορούν αποκλειστικά στην υποκατάσταση του ρωσικού αερίου με αέριο από άλλες πηγές. Η Ευρώπη θα εξακολουθήσει να βασίζεται σε αυτόν τον κλιματικό δολοφόνο. Αυτό είναι προφανές από την πρόταση της ΕΕ να συμπεριληφθεί το αέριο στον κατάλογο της ΕΕ με τις βιώσιμες & πράσινες επενδύσεις, κάτι που έγινε τελικά αποδεκτό από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η επένδυση περισσότερου δημόσιου χρήματος στο ορυκτό αέριο θα δημιουργήσει ένα φαινόμενο εγκλωβισμού των οικονομιών της Ευρώπης σε υποδομές αερίου των οποίων η βιωσιμότητα είναι εξαιρετικά αμφίβολη, δεδομένου ότι οι μονάδες αυτές είτε θα περιέλθουν σε αχρηστία ή θα υπολειτουργήσουν. 

Κωστής Γριμάνης

Από το greenpeace.org