Ο αντίστοιχος στο νορβηγικό μοντέλο «Διαχειριστής Επενδύσεων της Κεντρικής Τράπεζας της Νορβηγίας» ο οποίος θα διαχειρίζεται το Επενδυτικό Ταμείο είναι ο υπό σύσταση μετά τη ψήφιση του Νομοσχεδίου Κυπριακός Οργανισμός Διαχείρισης Επενδύσεων (ΚΟΔΕ). Ο ΚΟΔΕ δεν θα είναι υπό την Κεντρική Τράπεζα, όπως στη Νορβηγία, το πρόβλημα όμως εντοπίζεται αλλού.
A. Ποιος θεσμός θα διορίζει το Συμβούλιο ώστε να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία ΚΟΔΕ από κυβερνητικούς παρεμβατισμούς: Ο βασιλιάς της Νορβηγίας είναι υπεύθυνος να διορίσει το 8μελές Εκτελεστικό Συμβούλιο της Νορβηγικής Κεντρικής Τράπεζας. Το Εκτελεστικό Συμβούλιο της Κεντρικής Τράπεζας είναι αυτό που..
καθορίζει τις κατευθυντήριες γραμμές και το στρατηγικό πλάνο για τις διοικητικές δραστηριότητες του «Διαχειριστή Επενδύσεων της Κεντρικής Τράπεζας της Νορβηγίας». Είναι λοιπόν ξεκάθαρο πως ο διορισμός γίνεται από έναν υπερκομματικό θεσμό τον οποίο οι Νορβηγοί πολίτες εμπιστεύονται.
Στην Κύπρο, στο Νομοσχέδιο το οποίο κατέθεσε το ΥΠΟΙΚ, ο υπουργός προτείνει στο Υπουργικό Συμβούλιο τον διορισμό του προέδρου και μελών του Συμβουλίου και το Υπουργικό Συμβούλιο τα διορίζει. Η πρόταση των υποψηφίων του υπουργού γίνεται από άτομα τα οποία υποδεικνύονται από την αποκαλούμενη Επιτροπή Υπόδειξης. Καταρχήν, μόνο και μόνο που στο αρχικό κείμενο του νομοσχεδίου που είχε κατατεθεί αναγράφεται ότι «Ο υπουργός συστήνει τριμελή Επιτροπή Υπόδειξης» διαφαίνεται η λάθος φιλοσοφία του Νομοσχεδίου το οποίο βρίσκεται μακράν των βέλτιστων πρακτικών του Νορβηγικού Μοντέλου. Ακόμη και στη διόρθωση του κειμένου, η αντικατάσταση της φράσης με το: «Συστήνεται τριμελής Επιτροπή Υπόδειξης» συνεχίζει να προκαλεί με τη σύστασή της.
Άρα στην Κύπρο, που δεν διαθέτει βασιλιά ή άλλον υπερκομματικό θεσμό, ποιος είναι ο καταλληλότερος για να διορίζει το Συμβούλιο του ΚΟΔΕ; Αν δεν είναι υπερκομματικός, δεν θα έπρεπε τουλάχιστον να είναι διακομματικός; Φυσικά υπάρχουν και άλλα Επενδυτικά Ταμεία της Μέσης Ανατολής στα οποία άτομα με στενές σχέσεις με την ανώτερη πολιτική ελίτ της χώρας γεμίζουν τις θέσεις των συμβουλίων. Η Κύπρος λοιπόν πρέπει να αποφασίσει αν θέλει ως κράτος-μέλος της Ε.Ε. να συμμορφώνεται με τις Ευρωπαϊκές Νόρμες ή να συμπεριφέρεται ως κράτος Αραβικού Κόλπου μιας και θα εναπόκειται στην εκάστοτε Κυβέρνηση να διορίζει τα μέλη του συμβουλίου.
Β. Έγκριση προϋπολογισμού του Κυπριακού Οργανισμού Διαχείρισης Επενδύσεων: Σύμφωνα με το υπό ψήφιση νομοσχέδιο ο ΥΠΟΙΚ εγκρίνει πρώτος τον προϋπολογισμό, τον υποβάλλει για τελική έγκριση στο Υπουργικό Συμβούλιο και κατόπιν στη Βουλή των Αντιπροσώπων για ψήφιση. Πώς θα κοπεί ο ομφάλιος λώρος εξάρτησης με το Υπουργείο Οικονομικών εάν ο ΥΠΟΙΚ είναι αυτός που πρώτος εγκρίνει τον Προϋπολογισμό του Οργανισμού; Σε αντίθεση με την Κυπριακή Κεντρική Τράπεζα της οποίας τον προϋπολογισμό εγκρίνει το Διοικητικό της Συμβούλιο, στη Νορβηγία ο Προϋπολογισμός της Τράπεζας εγκρίνεται από το 15μελές Supervisory Council που διορίζεται από τη Νορβηγική Βουλή, εγκρίνει τον ετήσιο προϋπολογισμό της Κεντρικής Τράπεζας επιλέγοντας και τον Ελεγκτή. Έτσι διασφαλίζεται η ανεξαρτησία της Τράπεζας από την εκάστοτε Κυβέρνηση.
Γ. Οι αρμοδιότητες του υπουργού και η μάχη με την Ελεγκτική Υπηρεσία: Μεγάλη μάχη ξέσπασε στη συζήτηση της Επιτροπής Οικονομικών μεταξύ της Ελεγκτικής Υπηρεσίας και του ΥΠΟΙΚ. Αν και η πρώτη εγκλωβίστηκε στην απλή σύγκριση του αγγλικού κειμένου της Έκθεσης του ΔΝΤ με το νομοσχέδιο που υπέβαλε το ΥΠΟΙΚ, θεωρώντας (ορθώς) ότι το προτεινόμενο νομοσχέδιο παραπλανεί τη Βουλή, δεν βρίσκεται εκεί η ουσία, αλλά στη βάση του Νομοσχεδίου και στις αρμοδιότητες του εκάστοτε υπουργού. Ένα από τα κύρια θέματα που απασχόλησε τον Γενικό Ελεγκτή είναι η πρόταση του υπουργού για εισαγωγή δεύτερης Επιτροπής Ελέγχου στο Ταμείο Επενδύσεων. Ο ΥΠΟΙΚ το βλέπει ως δικλίδα επιπρόσθετου ελέγχου ενώ ο Γενικός Ελεγκτής δικαιολογημένα το βλέπει ως παράγοντα σύγχυσης/ασάφειας αρμοδιοτήτων που θα παραπέμπει σε πολιτικές παρεμβάσεις με διορισμούς από το Υπουργικό Συμβούλιο.
Εάν αυτή η επιτροπή θα είναι απλά τα «μάτια» του ΥΠΟΙΚ με σκοπό την απλή πρόσθετη επιτήρηση του Ταμείου δεν τίθεται ιδιαίτερο πρόβλημα, εφόσον δεν λειτουργεί σαν Δούρειος Ίππος για παρεμβάσεις της εκάστοτε κυβέρνησης στο έργο του συμβουλίου. Όταν το ΥΠΟΙΚ της Νορβηγίας έχει δημιουργήσει το Asset Management Department, υπεύθυνο για την Επενδυτική Στρατηγική και αξιολόγηση της Επιχειρησιακής Διοίκησης των Ταμείων, τότε η δημιουργία πρόσθετης επιτροπής δεν είναι το πρόβλημα, αλλά ο συνδυασμός των αρμοδιοτήτων της με αυτές που έχουν αποδοθεί στον εκάστοτε ΥΠΟΙΚ.
Γ1. Πέραν των γενικών ασαφειών που υπάρχουν στο Νομοσχέδιο οι οποίες αφήνουν χώρο για παρερμηνείες εν απουσία ενημέρωσης και γνώσης, θα πρέπει να δούμε ξανά ποιος πρέπει είναι ο ακριβής ρόλος του ΥΠΟΙΚ. Το υπουργείο προετοιμάζει την Εντολή (mandate) για τη Στρατηγική που θα πρέπει να ακολουθήσει ο ΚΟΔΕ και αν χρειάζεται, ενημερώνει αυτή την Εντολή με τις ανάλογες τροποποιήσεις (Amendments). Για κομβικής σημασίας τροποποιήσεις οι οποίες αποκλίνουν από την Εντολή θα πρέπει αυτές να περάσουν από τη σύμφωνη γνώμη/έγκριση της Βουλής. Η ίδια η υπουργός Οικονομικών της Νορβηγίας, σε παραίνεση της Νορβηγικής Βουλής για θεώρηση οδηγιών για τις Επενδύσεις του Ταμείου, ως εργαλείο της Κεντρικής Τράπεζας για εκτίμηση του χρηματοοικονομικού κινδύνου απάντησε: «Το υπουργείο σημειώνει ότι το δημοσιονομικό πλαίσιο για τη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων ορίζεται γενικά σε ολοκληρωμένη εντολή (Mandate) από το Υπουργείο Οικονομικών και όχι μέσω οδηγιών». Άρα η σκιαγράφηση και διαχείριση της Επενδυτικής Πολιτικής του Ταμείου, ο καθορισμός του «επενδυτικού περιβάλλοντος» στο οποίο το Ταμείο μπορεί να επενδυθεί, των δεικτών για τις μετοχές και τα ομόλογα τα οποία υποδηλώνουν την επιθυμητή κατανομή στις αγορές, τομείς και συναλλάγματα όπως επίσης και άλλα πλαίσια για τη διαχείριση της Νορβηγικής Κεντρικής Τράπεζας θα πρέπει να γίνεται σε βάση Εντολής και όχι με οδηγίες όπως ίσως να αφήνει να νοηθεί το Νομοσχέδιο.
Από εκεί και πέρα «ο υπουργός θα υποβάλλει την Ετήσια Έκθεση του Ταμείου συνοδευόμενη από τις απόψεις του στη Βουλή των Αντιπροσώπων» για Έγκριση και όχι για «ενημέρωση» όπως λέει το Νομοσχέδιο. Στη Νορβηγία αυτό γίνεται στο πρώτο τρίμηνο με τη λήξη του οικονομικού έτους ενώ στην Κύπρο χρειάζονται 6 ολόκληροι μήνες. Αν αυτό γίνεται στη μέση του επόμενου οικονομικού χρόνου, τότε χάνεται κρίσιμος χρόνος για ενσωμάτωση παρατηρήσεων της Βουλής και αποδοτικότερου ελέγχου μέσω της απαιτούμενης πολιτικής συναίνεσης της Βουλής. Το Νομοσχέδιο αναμασά συνεχώς πως τα σχόλια/αποφάσεις του ΥΠΟΙΚ θα ελέγχονται από το Υπουργικό Συμβούλιο. Αυτό είναι άσχετο και δεν υπηρετεί τον σκοπό του Νορβηγικού Μοντέλου γιατί υπουργός, Πρόεδρος Δημοκρατίας και Υπουργικό Συμβούλιο ανήκουν εκτός εξαιρετικών εξαιρέσεων στο ίδιο στρατόπεδο. Ακόμη και αυτό που υποστηρίζει η παρούσα κυβέρνηση ότι με τον διορισμό των μελών του συμβουλίου από διαφορετικές διαδοχικές κυβερνήσεις (διαφορετικά χρονοδιαστήματα) και πάλι δεν εξασφαλίζει τα επιθυμητά επίπεδα πολλαπλού ελέγχου και ισορροπιών.
Γ2. Επίσης, σε μία σειρά άρθρων του Νομοσχεδίου «ο υπουργός δύναται με οδηγίες του» να καθορίζει μια σειρά άρθρων και θεμάτων την οποία σε έναν αντίστοιχο οργανισμό αυτές τις αρμοδιότητες θα έπρεπε να τις έχει ο εκτελεστικός διευθυντής του συμβουλίου. Ο εκτελεστικός διευθυντής (CEO) της μονάδας αναφέρεται απευθείας στο Εκτελεστικό Συμβούλιο (το οποίο όπως είπαμε διορίζεται από το Νορβηγό Βασιλιά). Το Εκτελεστικό Συμβούλιο έχει καθορίσει τα καθήκοντα και την επενδυτική εντολή του CEO. Η εντολή συμπληρώνει τα επενδυτικά όρια του Υπουργείου Οικονομικών θέτοντας πρόσθετους κανόνες για το τι μπορεί να επενδύει το ταμείο και τον κίνδυνο που μπορεί να αναλάβει για τη διαχείριση του ταμείου. Παράλληλα διαφαίνεται μια τάση για ανάληψη ευελιξίας από το Εκτελεστικό Συμβούλιο της Norges Bank, πράγμα που υποδηλώνει τον απογαλακτισμό του συμβουλίου από το ΥΠΟΙΚ παραμένοντας πάντοτε υπόλογο στην Επενδυτική του Εντολή.
Γ3. Κατόπιν πρότασης του Υπουργού, το Υπουργικό Συμβούλιο καθορίζει με απόφαση του την αμοιβή του Προέδρου και των μελών του Συμβουλίου, κατόπιν πρότασης του Υπουργού. Είναι δυνατόν να μπορεί το Συμβούλιο να λειτουργήσει ανεξάρτητα στον Ανεξάρτητο Οργανισμό εάν η αμοιβή του εξαρτάται από τον εκάστοτε Υπουργό/Υπουργικό Συμβούλιο; Μετά από αυτό που πάθαμε θα έπρεπε να είμαστε πολύ προσεκτικοί στη διασφάλιση του να μην υπάρχουν ομφάλιοι λώροι μεταξύ των Οργανισμών που κατόπιν οδηγιών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας θα όφειλαν να είναι ανεξάρτητοι. Η ίδια γενική φιλοσοφία επικρατεί και στις «Ποικίλες Διατάξεις» και στις «Τελικές Διατάξεις» του Νομοσχεδίου όπου συνεχίζουν να επικρατούν επικίνδυνες ασάφειες, σύγχυση και ατοπήματα στο ρόλο του Υπουργικού Συμβουλίου, ή στο πως λειτουργεί το Ταμείο κατά τη «μεταβατική περίοδο». Τέτοιου είδους προσεγγίσεις μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα επικίνδυνες ανοίγοντας το κουτί της Πανδώρας της κακοδιαχείρισης.
Διακομματική απόφαση
Η κερκόπορτα των «εξαιρετικών περιστάσεων»: Ένας από τους μεγαλύτερους όμως κινδύνους που ελλοχεύουν είναι οι αποκαλούμενες
«εξαιρετικές περιστάσεις» που μαζί με την επίκληση του “force-majeure” έχουν αποτελέσει παραδοσιακά την κερκόπορτα σε πάρα πολλούς θεσμούς, οι οποίοι ποδοπατήθηκαν, και δεκαετίες καλής διαχείρισης κατέληξαν στον σκουπιδοτενεκέ. Ακόμη και αν θεωρήσουμε πως οι πολιτικοί που έχουμε σήμερα είναι σώφρονες, τι θα συμβεί σε εκείνη την εξαιρετική περίσταση που θα δώσει έναυσμα σε εκείνη τη μία κυβέρνηση να προχωρήσει στην άλωση του ταμείου για να δικαιολογήσει την οικονομική κακοδιαχείριση. Δεν είναι τυχαίο που για κάθε εκροή στη Νορβηγία χρειάζεται η σύμφωνη γνώμη της Βουλής. Άρα, αντιθέτως με αυτό που λέει ο κανονισμός 11, δεν μπορούν να αξιοποιούνται αποθέματα του Ταμείο κατόπιν απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου, αλλά ΜΟΝΟ κατόπιν απόφασης της κυπριακής Βουλής, ώστε μια τέτοια απόφαση να είναι διακομματική. Έτσι δεν θα δίνεται η ελάφρυνση σε καμία κυβέρνηση πως σε περίπτωση κακής οικονομικής διαχείρισης θα υπάρχει πάντα ο κουμπαράς στην άκρη, κυρίως τώρα που εμφανίζεται άνοδος λαϊκιστικών κομμάτων. Αυτό είναι κατά του νορβηγικού μοντέλου. Ο υπουργός Οικονομικών λοιπόν ας λαμβάνει συστάσεις από το Δημοσιονομικό Συμβούλιο και τον Διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας, αλλά και από όποιον άλλο οργανισμό επιθυμεί, αλλά την τελική έγκριση θα πρέπει να την κερδίζει από τη Βουλή.
Ο ΛΟΓΟΣ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ
Το μόνο Σώμα το οποίο αντικατοπτρίζει ανά στιγμή το τι εκφράζει/εξυπηρετεί τον λαό της Κύπρου είναι η Βουλή των Αντιπροσώπων, με άμεση λογοδοσία προς όλους τους Κύπριους πολίτες, οι οποίοι είναι οι πραγματικοί ιδιοκτήτες του Ταμείου, ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Το πρόσφατο παράδειγμα στο οποίο η Βουλή, καλώς ή κακώς, και μάλλον δρώντας πιο πολύ συναισθηματικά, είχε πει «όχι» στο κούρεμα καταθέσεων δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από κανέναν ως λόγος αποδόμησης του κοινοβουλευτικού θεσμού. Από την άλλη, το συγκεκριμένο ιστορικό συμβάν υποδεικνύει τη βαρυσήμαντη ανάγκη της συνεχούς επιμόρφωσης και εκπαίδευσης των βουλευτών αναλόγως των επιτροπών στις οποίες συμμετέχουν. Απαξιώνοντας τη Βουλή και αδιαφορώντας για το επίπεδο ενημέρωσης των βουλευτών σε συγκεκριμένα θέματα, τότε αποδυναμώνουμε και τον ελεγκτικό της ρόλο, αφήνοντας πολιτικά διορισμένα πρόσωπα να διαμορφώνουν νομοσχέδια που έχουν άμεσο αντίκτυπο στη ζωή των πολιτών.
Να διασφαλιστεί η απόλυτη διαφάνεια
Η διαφάνεια ως μόνο όπλο έναντι των οίκων αξιολόγησης και των εαυτών μας: Ο ΥΠΟΙΚ μπορεί να κτύπησε το καμπανάκι, καλώντας τους βουλευτές να μην αλλάξουν τα φώτα στο Ταμείο και να διαφοροποιήσουν τη φιλοσοφία του νομοσχεδίου και των κανονισμών. Παρόλα αυτά, ο μόνος τρόπος να διασφαλιστεί ότι δεν θα μας μαυρίζουν οι οίκοι, έτσι ασύμμετρα, ακούει μόνο σε μια λέξη: Διαφάνεια. Η διαφάνεια είναι μια λέξη που ακούγεται συχνά σε συζητήσεις για επενδύσεις. Ελάχιστοι όμως την παίρνουν τόσο σοβαρά όσο το νορβηγικό Ταμείο. Κάθε επένδυση που κάνει είναι λεπτομερής και αναρτάται απευθείας στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συμβουλίου που διαχειρίζεται το Ταμείο: «Είναι καθοριστικής σημασίας για τη φήμη του Ταμείου στις χώρες στις οποίες είναι εγκατεστημένα τα κεφάλαια, το Ταμείο να μη θεωρείται από αυτές πολιτικό εργαλείο». Για να μη θεωρείται πολιτικό εργαλείο, θα πρέπει να εξασφαλίζεται η ανάλογη διαφάνεια που δεν θα επιτρέπει τόσο στους ίδιους τους Νορβηγούς πολίτες, αλλά και στους μη Νορβηγούς (εταιρείες και ταμεία στα οποία το Ταμείο επενδύει, επενδυτές, οίκοι αξιολόγησης κ.τ.λ.), να αμφιβάλλουν για τη διαχείριση και τις αποφάσεις του. Εδώ παρουσιάζεται μια τεράστια ευκαιρία για τους πολίτες της Κύπρου οι οποίοι έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στους κυπριακούς θεσμούς. Η επιτυχία της εξασφάλισης διαφάνειας σε αυτό το Ταμείο είναι τεράστια ευκαιρία για όλες τις πολιτικές δυνάμεις που θα ήθελαν να διαφοροποιηθούν από τις μεθόδους και τις πρακτικές του παρελθόντος. Έφτασε ο καιρός των μεγάλων αποφάσεων. Πρέπει να δημιουργηθεί ένας θεσμός υγιής χωρίς τα καρκινώματα και τις αγκυλώσεις του παρελθόντος. Ακόμη και η άποψη η οποία έχει εκφραστεί από διάφορους πολιτικούς, ότι το «νομοσχέδιο θα τροποποιηθεί αρκετές φορές» μέχρι να έρθουν τα πρώτα έσοδα, θεωρείται ανεύθυνη και κρύβει ευθυνοφοβία.
Αν η βάση του νομοσχεδίου, το οποίο σε λίγες μέρες θα κληθεί η Βουλή να ψηφίσει στην Ολομέλεια είναι λανθασμένη, και χίλιες φορές να τροποποιηθεί αργότερα θα είναι πολύ δύσκολο να πάρει τη μορφή που πρέπει για να διασφαλίσει τις μελλοντικές γενεές της Κύπρου μας.
Ο πλούτος, όπως διαφαίνεται και από τα γεωλογικά δεδομένα και το εμπορικό ενδιαφέρον, βρίσκεται εκεί. Θα τον μετατρέψουμε σε ευχή, όπως οι Νορβηγοί, φτιάχνοντας το δικό μας πρότυπο κυπριακό μοντέλο, ή θα τον αφήσουμε να μετατραπεί σε κατάρα όπως έχει συμβεί με τόσες και τόσες χώρες; Όπως το έθεσαν λακωνικά για τον ίδιο τον εαυτό τους οι Νορβηγοί έτσι και για εμάς: «Μία μέρα το πετρέλαιο (φυσικό αέριο) θα τελειώσει, αλλά τα έσοδα από το ταμείο θα συνεχίσουν να ωφελούν τον κυπριακό πληθυσμό»..
- Ο Κωνσταντίνος Παπαλουκά είναι ειδικός σε θέματα Ενεργειακής
Πολιτικής, πρώην συνεργάτης της Δεξαμενής Σκέψης του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.
(Φιλελεύθερος)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου